Tràng kỷ - Di sản nghệ thuật gỗ quý báu của dân tộc Việt

"Tràng kỷ", cũng như từ "tủ campot" là những từ ngày nay ít dùng. Chúng ta thường gọi là ghế dài, ghế sofa gỗ,... thay vì gọi là tràng kỷ. Vậy tràng kỷ là gì? Hãy cùng sổ tay Đồng Tâm đi tìm hiểu bạn nhé!

Tràng kỷ là gì? Tràng kỷ là loại ghế dài, có lưng tựa cao và tay vịn uốn lượn, điển hình của đồ gỗ truyền thống Việt Nam. Được chạm khắc, ghép đối tinh xảo từ nhiều loại gỗ quý, tràng kỷ thể hiện đẳng cấp, phong cách nghệ thuật của chủ nhân. Vượt khỏi chức năng sử dụng, tràng kỷ là kiệt tác nghệ thuật gỗ, di sản văn hóa tinh túy của dân tộc.

Một chiếc tràng kỷ xưa, đậm chất cổ kính, hoài cổ về không gian truyền thống của người Việt xưa

1. Nguồn gốc tên gọi

Tràng kỷ hay còn gọi là trường kỷ là một loại ghế dựa bành, có nguồn gốc từ tiếng Hán Việt. Cụm từ "tràng kỷ" bao gồm "tràng" - có nghĩa là dài, kéo dài; và "kỷ" - là ghế. Vì vậy, tràng kỷ mang ý nghĩa là loại ghế dài, ghế dựa với thiết kế thon gần và kéo dài về chiều ngang.

Tràng kỷ xuất hiện vào khoảng thế kỷ 15-16, ban đầu chỉ có trong cung đình và nhà các quan lớn. Đến thế kỷ 18, tràng kỷ mới được phổ biến rộng rãi trong các gia đình dân gian Việt Nam với những phiên bản đơn giản hơn. Đây là loại ghế thể hiện đẳng cấp và gia phả của gia chủ thời xưa.

Bộ tràng kỷ với họa tiết đục chạm hình quả nho, phổ biến. quen thuộc trong văn hóa Sài Gòn xưa

2. Chức năng chính

Chức năng chính của tràng kỷ là làm nơi ngồi nghỉ, tiếp khách với kiểu dáng trang trọng, sang quý. Các gia đình khá giả thường đặt tràng kỷ tại phòng khách, phòng thờ tổ tiên hay nơi đón tiếp quan khách. Trong các buổi lễ, hội họp trọng thể của gia tộc, tràng kỷ cũng được sử dụng như một món đồ để thể hiện địa vị, uy nghi.

Ngoài chức năng nghỉ ngơi, thưởng thức trà đạo, tràng kỷ còn là đồ trang trí tinh tế, gợi lên không khí trầm mình, cổ kính cho không gian nội thất gia đình truyền thống. Nhiều nhà giàu có trang trí những chiếc tràng kỷ quý hiếm trong phòng khách để tôn vinh gia phả, trình độ mỹ thuật gia chủ.

Tràng kỷ nơi thưởng trà, đàm đạo, là nơi sống chậm lại để tận hưởng trọn vẹn cuộc sống

3. Thiết kế đa năng

Tràng kỷ được thiết kế với lưng dựa cao vút, uốn cong mỹ miều tạo nên vẻ đẹp duyên dáng. Hai bên lưng tựa có tay vịn dài nhưng khum khum tạo cảm giác ấm cúng, gần gũi cho người ngồi. Chân ghế được điêu khắc thành hình con vật hay hoa lá cách điệu đầy ấn tượng.

Thiết kế đặc trưng này vừa tạo được chỗ ngồi thoải mái, vừa gây ấn tượng mạnh bằng vẻ đẹp hài hòa, tinh tế của đường nét uốn lượn. Sự kết hợp giữa vẻ nặng nề, chắc chắn của thân ghế và nét mềm mại, uyển chuyển của lưng tựa, tay vịn tạo nên một thiết kế đa năng - vừa vững chãi, vừa thanh thoát.

4. Chất liệu đa dạng

Các nghệ nhân Khmer khéo léo trong việc lựa chọn và kết hợp nhiều loại gỗ quý giá khác nhau cho từng bộ phận trên chiếc tủ. Thân và khung tủ thường làm bằng các loại gỗ cứng, khó mối mọt như gỗ tằm tằm, gỗ căm xe, gỗ sến. Các bảng ốp, gắn chi tiết trang trí sử dụng gỗ mềm hơn để chạm khắc dễ dàng như gỗ tràm, gỗ bách xanh. Đôi khi cũng kết hợp thêm ngà voi, sừng trâu để tăng tính thẩm mỹ.

Bộ tràng kỷ gỗ khảm xà cừ như những bức tranh dân gian tuyệt đẹp khiến bạn không thể rời mắt

5. Phong cách đa dạng

Về phong cách, tràng kỷ được chia làm hai dòng chính là phong cách cung đình và dân gian.

Tràng kỷ phong cách cung đình thường có đường nét chỉnh chu, gọn gàng, vẻ ngoài chuẩn mực, đúng tầm với vẻ đẹp cổ điển, tao nhã. Chúng thường được chạm khắc tinh xảo với hoa văn long phụng, lá lốt, đào, cúc... từ các loại gỗ quý hiếm.

Trong khi đó, phong cách tràng kỷ dân gian lại tự do, phóng khoáng hơn. Chúng mang đậm dấu ấn của bàn tay thợ làng, với đường nét uyển chuyển, nhiều chi tiết tự nhiên được đơn giản hóa. Hoa văn thường lấy cảm hứng từ thiên nhiên như cành lá, trái cây.

Ngoài ra còn có phong cách tràng kỷ vùng miền khác nhau như phong cách Huế với vẻ đẹp cung đình tinh tế; phong cách tràng kỷ Nam Bộ với sự hòa trộn giữa phong cách dân gian Việt và ảnh hưởng mỹ thuật Khmer, Hoa...

Chiếc tràng kỷ bằng gỗ Cẩm Lai quý, là tác phẩm mang đậm nét văn hóa xưa của người Hoa sống tại Sài Gòn.

Tràng kỷ kiểu dáng Louis (Pháp) thượng lưu xa xỉ, nhằm khẳng định vị thế cũng như sự giàu có trong xã hội phong kiến xưa.

6. Kết luận

Tràng kỷ là một kiệt tác điển hình của nghệ thuật gỗ Việt Nam qua hàng trăm năm lịch sử. Nó không chỉ là đồ nội thất mà còn là tác phẩm nghệ thuật ẩn chứa tinh hoa của văn hóa, lịch sử dân tộc. Từ thiết kế, chất liệu cho đến phong cách nghệ thuật, mỗi chiếc tràng kỷ đều mang dấu ấn riêng về nguồn gốc, gia phả và địa vị của chủ

7. Bộ sưu tập tràng kỷ

Hiện nay, các bảo tàng lớn như Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đều sở hữu những bộ sưu tập tràng kỷ giá trị. Trong đó nổi bật là chiếc tràng kỷ gỗ lim chạm rồng phụng, hay tràng kỷ gỗ mun khảm trai ngọc. Đây là những tác phẩm quý giá, tiêu biểu cho phong cách và nghệ thuật chạm khắc trên đồ gỗ của người Việt xưa.

Cùng chiêm ngưỡng bộ sưu tập tràng kỷ dưới bàn tay chăm chút của các nghệ nhân gỗ thương hiệu Đồng Tâm.

Bộ ghế trái nho SAL02

Bộ ghế có họa tiết đục chạm hình quả nho là một bộ sản phẩm rất quen thuộc một thời với người dân đam mê gỗ Sài Gòn, chất liệu gỗ quý rất sang trọng bộ ghế thể hiện gu thẩm mỹ của gia chủ trong không gian nội thất. . gỗ Trắc & gỗ Nu....Xem chi tiết

Ghế Louis GHL02

Chiếc ghế Luois tuyệt đẹp và đầy sang trọng và đẳng cấp một thời cùng chất liệu rất độc đáo để tạo nên một tác phẩm quý phái và đã rất quen thuộc trong giới thượng lưu. 205 cm x 85 cm, cao 115 cm. gỗ Cẩm Lai bọc da bò....Xem chi tiết

Ghế xưa GHX08

Chiếc ghế xưa đậm chất Trung Hoa cổ xưa cùng chất liệu gỗ Cẩm Lai quý là tác phẩm mang đậm nét văn hóa của người Hoa sống tại Sài Gòn. 190 cm x 58 cm, cao 85 cm. gỗ Cẩm Lai (toàn bộ).Xem chi tiết

Ghế xưa GHX09

Chiếc ghế Trung Hoa rất xa xưa cùng chất liệu gỗ Trắc rất quí với điểm đặc biệt chính là mặt ghế trọn vẹn duy nhất 1 tấm gỗ rộng 55cm và dày 3cm, sự tinh xảo trong từng họa tiết chạm trổ trên chiếc ghế này thể hiện tính cách và vị thế của gia chủ ...Xem chi tiết

Ghế xưa GHX10

Chiếc ghế Trung Hoa rất xa xưa cùng chất liệu gỗ Cẩm Lai kết hợp gỗ cây Vải phần đáy ngồi ghế rất quí hiếm với điểm đặc biệt chính là mặt ghế trọn vẹn duy nhất 1 tấm gỗ. Sự tinh xảo trong từng họa tiết chạm trổ trên chiếc ghế chấm phá thêm chất li...Xem chi tiết